مسئولیت پزشکیمسئولیت پزشکی یکی از مسائل مطرح شده در حقوق جزا و حقوق پزشکی است. مسئولیت پزشکی بحثی در باب رابطه بیمار و پزشک است که به موجب این ارتباط، پزشک در برابر خدمات علمی خود همان‌گونه که نفعی می‌برد واجد تکالیفی نیز می‌باشد که در ادبیات حقوقی به مسئولیت پزشکی تعبیر شده است. در این مقاله گستره معانی مسئولیت پزشک و انواع آن و مبانی تحقق و شرایط آن مورد بررسی قرار می‌گیرد. ۱ - تعریف مسئولیتمسئولیت در لغت، به معنی پرسش، مورد سؤال واقع شدن و به مفهوم تفکیک وظیفه آمده است. [۱]
عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، انتشارات جاویدان، چاپ یازدهم، ۱۳۵۷، ص۹۵.
در اصطلاح: عبارت است از تعهد قانونی شخص به دفع ضرر دیگری که وی به وجود آورده است خواه ناشی از تقصیر خود وی باشد یا از فعالیت او ایجاد شده باشد. [۲]
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولژی حقوق، گنج دانش، و ابی سینا، تهران، چاپ اول، ۱۳۴۶، ص۶۴۲.
۲ - عنصر قانونی مسئولیتماده ۱ قانون مسئولیت مدنی: [۳]
منصور، جهانگیر، قانون مسئولیت مدنی، نشر دوران، چاپ دیدار دهم، ۱۳۸۰، ص۳۳۷، مسئولیت مدنی مصوب، ۷/۲/۱۳۳۹.
هر کس بدون مجوز قانونی عملاً یا در نتیجه بی‌احتیاطی به جان یا سلامتی یا مال یا آزادی یا حیثیت یا شهرت تجارتی و یا به هر حق دیگری که به موجب قانون برای افراد ایجاد شده لطمه‌ای وارد نماید که موجب ضرر مادی یا معنوی دیگری شود مسئول جبران خسارت ناشی از عمل خود می‌باشد.ماده ۶۰ قانون مجازات اسلامی، اخذ برائت؛ [۴]
منصور، جهانگیر، قانون مسئولیت مدنی، نشر دوران، چاپ دیدار یازدهم، ۱۳۸۰، ص۳۳۷، مسئولیت مدنی مصوب، ۷/۲/۱۳۳۹.
ماده ۳۱۹، شمول مسئولیت مدنی در صورت اذن؛ [۵]
منصور، جهانگیر، قانون مسئولیت مدنی، نشر دوران، چاپ دیدار یازدهم، ۱۳۸۰، ص۳۳۷، مسئولیت مدنی مصوب، ۷/۲/۱۳۳۹.
ماده ۳۲۱، شمول مسئولیت مدنی در صورت اذن؛ [۶]
منصور، جهانگیر، قانون مسئولیت مدنی، نشر دوران، چاپ دیدار یازدهم، ۱۳۸۰، ص۳۳۷، مسئولیت مدنی مصوب، ۷/۲/۱۳۳۹.
ماده ۳۲۲، شمول رفع مسئولیتت در صورت برائت؛ [۷]
منصور، جهانگیر، قانون مسئولیت مدنی، نشر دوران، چاپ دیدار یازدهم، ۱۳۸۰، ص۳۳۷، مسئولیت مدنی مصوب، ۷/۲/۱۳۳۹.
۳ - انواع مسئولیتانواع مسئولیت عبارت است از: ۳.۱ - مسئولیت قراردادی و خارج از قراردادمسئولیت قراردادی و خارج از قرارداد عبارتست از تعهدی که در نتیجه تخلف از مفاد قرارداد خصوصی برای اشخاص حاصل می‌شود و مسئولیت خارج از قرارداد، عبارتست از این که قرارداد شخصی وجود ندارد در این مورد یک طرف به علت فعل یا ترک فعل به عمد یا به خطاء ضرر و زیانی به دیگری می‌زند. [۸]
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولژی حقوق، گنج دانش، و ابی سینا، تهران، چاپ اول، ۱۳۴۶، ص۶۴۳.
لازمه عدم انجام تعهد در قرارداد طلب خسارت از ناحیه خسارت دیده است و متعهد مسئولیت قراردادی دارد. و عنوان خسارت مذکور نیز عدم انجام تعهد یا تاخیر در انجام تعهد است. در مسئولیت خارج از قرارداد شخص از متعهدهای عمومی و قانونی سرپیچی کرده است و ضرری زده است.۳.۲ - مسئولیت اخلاقی و حقوقیمسئولیت اخلاقی عبارتست از مسئولیتی که قانونگذار متعرض آن نشده و تنها ضمانت اجرای درونی و وجدانی دارد فقط وجهه مسئولیت در برابر خدا یا خود انسان یا وجدان اوست و ضمانت اجرای حقوقی ندارد. [۹]
جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی، حقوق، گنج دانش و ابن سینا، تهران، چاپ اول، ۱۳۴۶، ص۶۴۲.
مثلاً کسی که شاهد غرق شدن شناگری است با وجود تمکن از کمک کمک نمی‌کند در این جا فقط وجدانش شرمسار است و مسئولیت قانونی ندارد در مسئولیت قانونی، انجام فعل و ورود ضرر، شرط تحقق مسئولیت است برخلاف مسئولیت اخلاقی. [۱۰]
تاجمیری، امیرتیمور، حقوق مدنی، تهران، انتشارات آفرینه، چاپ اول، ۱۳۷۵، ص۲.
مسئولیت حقوقی آن است که مواردی در قانون احصا شده و ضمانت اجرای قانونی (کیفری و مدنی) دارد در کیفری و مدنی وجهه مشترک آن نقض قرارداد است و می‌شود از دادگاه مطالبه کرد. [۱۱]
قانون مسئولیت مدنی، منبع ۱۳ و ۱۴، ص۵۱۲.
[۱۲]
محمود رضائی، جانعلی، حقوق زیان دیدگان و بیمه شخص ثالث، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، چاپ اول، ۱۳۷۲، ص۳۶.
۳.۳ - مسئولیت کیفری و مدنیمسئولیت کیفری عبارتست از ارتکاب جرمی که در قانون تصریح شده است در این نوع مسئولیت مرتکب، باید اراده و قصد مسئولیت داشته باشد. یعنی رابطه علیت بین عمل ارتکابی و جرم و خسارت وجود داشته باشد تا بتوان عمل را به او منتسب کرد. شخصی مسئول، علاوه بر مجازات قانونی ملزم به جبران خسارت هم می‌باشد. مسئولیت مدنی عبارتست از تعهد و الزام شخص به جبران زیان وارده به دیگری چه زیان و اراده در اثر عمل خود شخص یا اشخاص وابسته به او یا ناشی از اشیاء و اموال تحت مالکیت یا تصرف او باشد. [۱۳]
حسینی‌نژاد، حسینقلی، مسئولیت مدنی یا تهران پخش فرهنگی، و دانشگاهی شهید بهشتی، چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۱۳.
هرگاه شخص مسئول جبران خسارتی باشد می‌گوئیم مسئولیت مدنی دارد.۳.۳.۱ - تفاوت مسئولیت مدنی و کیفری۱- در کیفری مجازات مجرم جهت جلوگیری از بی‌نظمی و دفاع از جامعه و اصلاح مجرم است و در مدنی جبران خسارت شخص است. ۲- در کیفری مجازات از قبیل – دیات – قصاص – تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده است اما در مدنی فاعل ضرر، ملزم به جبران خسارت است. ۳- در کیفری وجود سوءنیت یا قصد مجرمانه الزامی است در مدنی اثبات آن لازم نیست. ۴- منبع مسئولیت کیفری، قانون است اما در مدنی هر کسی برخلاف حق یا بر اثر بی‌مبالاتی خسارت بزند باید جبران کند. ۳.۴ - مسئولیت انتظامی یا حرفهایمسئولیتی که اشخاصی براساس قراردادهای حرفه‌ای در انجمن‌ها و اتحادیه‌ها و سازمان‌های هم فکر و صنف خویش دارند. تخلف از این قوانین را تخلف انتظامی و اداری گویند مثل سازمان نظام پزشکی که بر تخلفات پزشکان رسیدگی می‌کند. ۴ - نکته پایانیبا توجه به تعاریف و تقسیم‌بندی‌های ذکر شده پزشکان دارای هر ۴ نوع مسئولیت می‌باشند زیرا ایشان به عنوان فردی از افراد جامعه دارای وظیفه و مسئولیت سنگین اجتماعی است و نمی‌تواند مثل یک فرد عادی عمل کند در جائی که جامعه یک فرد عادی را در مواقعی مورد سرزنش قرار می‌دهد و او را در مقابل خود یا خدا و جامعه، مسئول می‌داند؛ پزشک نمی‌تواند بیماری را که در حال مرگ است و یا صدمه دیده به حال خود رها کند علاوه بر آن عده زیادی معتقدند مسئولیت رنگ اخلاقی دارد. [۱۴]
کاتوزیان، ناصر، مسئولیت مدنی، ضمان قهری، تهران، انتشارات دهخدا، چاپ اول، ۱۳۷۴، ج۱، ش۸-۹.
در ثانی همه مسئولیت‌های مدنی و قواعد راجع به آن بر مبنای قواعد اخلاقی و مذهبی پایه‌گذاری شده است. از طرفی دیگر ایراد جرح یا هر قصد و انگیزه‌ای و یا سوء رفتار حرفه‌ای و تخلف انتظامی یک پزشک، و یا قصد او، و کوتاهی در انجام وظیفه و عمل و یا ترک معالجه و درمان، تخلف از اذن بیمار، فریب‌کاری، سوء استفاده نامشروع از حرفه پزشکی، ارتباط غیرمتعارف، و ناپسند با بیمار، و سوء‌استفاده از تخصص حرفه‌ای علاوه بر وجود آوردن مسولیت اخلاقی، مسئولیت مدنی و کیفری را هم به همراه دارد که در هر کدام بنا بر مورد خویش طبق ضوابط قانونی و حرفه‌ای و صنفی قابل تعقیب است. زیرا براساس شرع و قانون هیچ کس را نمی‌شود به خاطر شغل و حرفه‌اش مصون از تعقیب دانست و نمی‌شود مثلاً براساس قاعده احسان که کار پزشک را از روی احسان شمرده و مصون از مسئولیت دانست. زیرا بر اساس ماده ۱ قانون مسئولیت مدنی [۱۵]
قانون مسئولیت مدنی، منبع۳.
و مواد قانونی دیگر و قاعده لاضرر باید کلیه خسارت‌های وارده جبران شود.در خصوص مسئولیت کیفری هم هر گاه تخلف از قانون و یا ضعف و یا تشکیلات پزشکی صورت گیرد (موارد را قانون تشکیلات پزشکی احصاء کرده) مسئولیت کیفری بوجود می‌آید براساس قوانین جزائی هیچ عملی را نمی‌شود جرم شمرد مگر در قانون آن عمل جرم شمرده شده باشد. در بحث مسولیت کیفری مجرم علاوه بر تحمل مجازات قانونی باید درصدد جبران خسارت وارده هم باشد. با توجه به این که اخذ برائت مورد توجه قانونگذار بوده و نظر مشهور فقها هم بر آن استوار است اما به طور مطلق رافع مسئولیت کیفری و مدنی نیست زیرا باید ضوابط و مقررات قانونی و صنفی و حرفه‌ای هم مراعات شود و احتیاط لازم صورت گیرد پس با این وصف اذن بیمار و تحصیل برائت مشروط بر عدم‌تقصیر پزشک و اعمال تمامی مقررات و دانش‌های پزشکی است و الا مسئول می‌باشد. ۵ - پانویس
۶ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «انواع مسئولیت پزشکان»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۵/۱۸. رده‌های این صفحه : اصطلاحات حقوقی | حقوق پزشکی | حقوق جزای اسلامی | حقوق کیفری | حقوق مدنی | مسئولیت کیفری | مسئولیت مدنی
|